Amsterdam is wereldberoemd om haar prachtige 17e eeuwse grachten. De lange waterwegen met duizenden historische gebouwen en groene bomenrijen zijn uniek in de wereld. Wist je dat Amsterdam meer grachten telt dan Venetië en meer bruggen dan Parijs?
Begin 17e eeuw groeide Amsterdam uit haar voegen. De stad beleefde haar Gouden Eeuw in economisch, politiek én cultureel opzicht. Een flinke uitbreiding was hard nodig om alle nieuwe en toekomstige inwoners te kunnen huisvesten. Het stadsbestuur maakte daarom een uitbreidingsplan dat Amsterdam vijf keer zo groot zou maken. De uitvoering van deze grachtengordel uitbreiding begon in 1613.
Grachtenarchitectuur
De grachtengordel van Amsterdam is onder andere uniek door het ongewone stratenpatroon. De meeste grachtensteden hebben een rechthoekige vorm. Echter in Amsterdam bestaan de drie hoofdgrachten elk uit vijf geknikte rechte stukken. Samen vormen deze een halve cirkel rondom de oude middeleeuwse stadskern. De radialen komen samen in één punt: de Dam, het centrale stadsplein.
Groen op de grachten
Ook de bomen langs de grachten waren voor die tijd bijzonder. Amsterdam was de eerste stad in Europa die op grote schaal bomen plantte. Al voor 1600 werd bij iedere nieuw gegraven gracht dubbelzijdig linden en later iepen geplant. Bomen werden niet alleen uit esthetische overwegingen geplant, maar ook om kades te verstevigen en later vanwege de luchtzuiverende werking.
Ook achter de huizen is het groen aan de gracht. Niet alleen de panden aan de grachtengordel zijn wereldberoemd, ook de achtertuinen. Deze tuinen vormen misschien wel de grootste en best bewaarde verrassing: oases van rust waardoor je vergeet dat je midden in een wereldstad bent. Het zijn diepe tuinen, omdat de gebieden tussen de grachten maar voor de helft mocht worden bebouwd. Door de aanleg van deze prachtige tuinen en de planmatige aanplant van bomen langs de grachten werd Amsterdam al eeuwen geleden een erg groene wereldstad.
Gevels
Opvallend zijn ook de hijsbalken, die in Amsterdam elk puntgevelhuis heeft. De trappen zijn zo smal dat vrijwel alle meubelen via de ramen naar binnen getakeld moeten worden. De gevels van de huizen staan daarom ook licht naar voren hellend, zodat de getakelde goederen niet tegen de muren aan botsen.
Verder hebben veel gebouwen gevelstenen. Op deze 'stenen naamborden' werd symbolisch aangegeven wie in het huis woonde. Tot de huisnummering werd ingevoerd herkende men huizen aan de gevelstenen. Vooral in de wijk de Jordaan zijn veel bijzondere gevelstenen te bewonderen. Verder vindt u een uitgebreide verzameling gevelstenen bij en in het Amsterdam Museum.
Functie
De oudste nog bestaande grachten, zoals de Oudezijds Voorburgwal en de Oudezijds Achterburgwal, werden aangelegd in de 14e eeuw rond de middeleeuwse stadskern. Het waterwegen netwerk werd toentertijd voornamelijk aangelegd om droge grond te krijgen. De grond die vrijkwam bij het graven van de grachten werd gebruikt om land op te hogen of om de verdedigingswallen aan te leggen. Daarnaast dienden de kanalen vroeger ook als bluswater, vuilstort en riool. Bovendien waren de grachten de belangrijkste verkeerswegen, voor vervoer van goederen en personen. De grachten hebben nog steeds een belangrijke functie in het scheepvaartverkeer, vooral voor toeristische doeleinden, zoals de Amsterdamse rondvaartboten.
De 17e eeuwse grachtengordel is een zeer geslaagd voorbeeld van planmatige stadsuitbreiding. Deze simpele structuur van de grachtengordel is achteraf gezien een stedenbouwkundig, waterbouwkundig en architectonisch geniaal meesterwerk. Deze planmatige stadsuitbreiding heeft tot ver in de 19e eeuw over de hele wereld als voorbeeld gediend.
Cultureel Werelderfgoed
Sinds 1 augustus 2010 zijn de hoofdgrachten opgenomen in de UNESCO-Werelderfgoedlijst. De grachtengordel kreeg de erkenning onder meer vanwege het unieke stratenpatroon, de gevarieerde historische architectuur van de gebouwen en de lange rijen bomen langs de eeuwenoude grachten.
Het Amsterdamse Werelderfgoed omvat globaal het gebied tussen Brouwersgracht en de rivier de Amstel, met daarbinnen de grachten die in een halve cirkel rond de stadskern liggen: Singel, Herengracht, Keizersgracht en Prinsengracht. In totaal gaat het om een gebied van maar liefst 160 hectare dat 7.737 beschermde monumenten telt. De totale lengte van de hoofdgrachten binnen het Werelderfgoed bedraagt ruim 12,5 kilometer en bevat 80 bruggen.
Groei van Amsterdam
De grachtengordel wordt door de Leidsegracht onderverdeeld in twee delen. De westelijke grachtengordel die doorloopt tot de Brouwersgracht. En de Zuidelijke grachtengordel die loopt to de rivier de Amstel.
Westelijke grachtengordel
De Amsterdamse grachtengordel is in een aantal fasen aangelegd. Het Westelijke deel van de grachtengordel werd als eerst gebouwd tussen 1613 en 1625. Het gebied heeft erg sfeervolle straten. De Gouden Eeuw mengt zich met de Middeleeuwen. De Westelijke grachtengordel is zeer representatief voor Amsterdam en om die reden ook populair onder zowel bewoners als toeristen.
Zuidelijke grachtengordel
De aanleg van de zuidelijke grachtengordel duurde aanzienlijk langer dan het eerste deel. Het was oorspronkelijk ook het plan om de grachtengordel door te trekken aan de oostkant van de Amstel. De Nieuwe Herengracht is hiervan de enige voltooide gracht. De Zuidelijke grachtengordel grenst aan de zuidkant met het Spiegelkwartier.
De zuidelijke grachtengordel biedt aan de oostzijde prachtig zicht op de Amstel. Vanaf de kade heb je onder andere een fraai uitzicht op de H'ART Museum. Hier is ook de Magere Brug te zien. Deze schilderachtige houten ophaalbrug werd omstreeks 1670 gebouwd over de rivier de Amstel.
Festiviteiten op het water
Elk jaar vinden er in en rond de Amsterdamse grachten meerdere populaire openlucht evenementen plaats. Tijdens Koningsdag veranderen de grachten in één groot oranje festivalterrein. Terwijl de grachten tijdens de bekende Canal Parade van Gay Pride weer geheel roze kleuren. Feest voor iedereen, of je nu op een boot zit of niet. In augustus vindt jaarlijks het Grachtenfestival plaats. Een prachtig zomers muziekfestival. Er zijn weinig dingen mooier dan genieten van klassieke concerten die worden gespeeld vanaf de pittoreske Amsterdamse grachten.
Schaatsen op de grachten
Zodra het 's winters gaat vriezen en naar verwachting de vorstperiode langere tijd aanhoudt, wordt de Keizersgracht voor de scheepvaart afgesloten en het doorspoelen van het grachtenwater gestaakt. Als de temperatuur meerdere dagen minstens vier graden onder nul is geweest is het ijs pas dik genoeg. Dan binden de inwoners massaal hun schaatsen onder en veranderen de Amsterdamse grachten in een grote kleurrijke ijsbaan.
